Dilimize Fransızcadan geçmiş olan “referandum” kelimesi halk oylaması anlamına geliyor. Kelimenin özünün Latince kökenli geri getirmek anlamındaki “referre” den geldiği düşünülse de İngilizcedeki “refer” ve “random” kelimelerinin birleşimi anlam olarak “rastgele başvuru” gibi bir anlama geliyor. 

Plebisit

Referandum kelimesi ile aynı anlamda kullanılarak anlam karmaşasına sebep olan kelime. Yine Fransızca kökenlidir. Referandumdan farkı daha kısıtlı bir konu ve daha dar bir alanda daha yerel olması. Bu bakış açısıyla “plebisit” kelimesini şehir oylaması olarak düşünebiliriz.

Darbeleri Takip Eden Referandumlar

Referandumların tarihi ülkemiz için biraz da müdahalelerin tarihi oluyor. 27 Mayıs 1960’da darbe olmuş peşine 1961 anayasası referandumu yapılmıştı. Bu referandumla da darbe anayasasına evet denilmiş. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra da 1982 anayasası referandumla oylanmış. Bundan sonraki tüm referandumlar bu 1982 anayasasını değiştirmek için yapıldı. 1987 ve 1988 referandumları Turgut Özal yönetiminde anayasa değişikliği referandumuydu. 27 Nisan 2007 e-muhtıradan sonra gelen 2007 referandumu ile Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi de dâhil olmak üzere birçok madde oylandı. 2010 referandumunda da yargı yapısıyla ilgili maddeler oylandı. 16 Nisan 2017 tarihiyle birlikte mevcut anayasanın 18 maddesi oylanıyor. 16 Nisan Referandumu inşallah ülkemiz için iyi olur.

NO Filmi

1988 Şili referandumundan yola çıkarak hazırlanan bir film. Marksizm etkisindeki ülkede CIA ajanları desteğiyle darbe yaptırılmış Pinochet başa gelmiş. Kısa sürede bir diktatöre dönüşen Pinochet yönetimi için yapılan referandumda hayır kararı çıkması için tutulan bir reklamcının ve ülkenin başına gelenleri anlatan bir film NO. Bu referandumla Pinochet kaybetmiştir ama seçim sonrası farklı çalışmalarla etkisini devam ettirecektir. Türkiye’de bu filmden etkilenip Şilili reklamcı getirmek isteyen partiler oldu ancak onlar da konuyu bir türlü anlayamadılar ve Türkiye’deki referandumun Şili’dekine hiç benzemediğini söylediler.

Evet! İkna Etmenin Bilimsel Olarak Kanıtlanmış 50 Yolu

Yunus Emre’nin “Söz ola!” dediği gibi referandum sürecinde edilen her söz toplumun kanaatini değiştirebilir. İkna etmenin çokça yöntemi olacağı gibi işin aslı kullanılan kelimelerdedir. Mesela bir kişiye evet ya da hayır diyerek kestirip atacağı cevaplar duymak yerine onunla daha çok konuşmanızı sağlayacak sorular sormalısınız. Yani sorunuzun sonunda “mı -mi” eki olmamalı. Bu tarz yaklaşımların yer aldığı “Evet! İkna Etmenin Bilimsel Olarak Kanıtlanmış 50 Yolu” çok önemli bir kitap. Yazarı Robert Cialdini.

Referandumdan Memoranduma

Memorandum sözlükte bir ülkenin başka bir ülkeye nota vermesi, muhtıra vermesi anlamına geliyor. Son dönemde yaşanan olaylar akabinde 16 Nisan Referandumu artık “memorandum” anlamı taşıyor. 

2017 Referandumunun İlk Şarkısını GENÇ’ler Yaptı

Her seçimin her referandumun kampanyası reklamı oluyor. Bu yıl Referandum kampanyasını ilk Rıdvan Dilmen başlattı ama ilk referandum şarkısını Genç Gönüllüler’den Yusuf Goncagül, Tuğrulhan Şen ve Sadık Enes Çetinkaya birlikte seslendirdiler. Şarkı “İstiyorum Evet” şarkısının referanduma uyarlanmış hali. Özellikle sosyal medyada ilgi gören bu şarkı halk arasında da kullanıldı.

Tarihin Referandum Kırılmaları

Tarihin âdetidir her şeyi Antik Yunan’a bağlamak. Referandumun da ilk olarak Antik Yunan’da yapıldığı söylenir. Yakın zamandaki ciddi referandumlar da Fransız İhtilali’ne dayandırılıyor. Görüldüğü üzere Doğu’nun bu tür bir yaklaşımı hiç olmamış gibi gösterilmektedir. Ama 20. ve 21. yüzyılda en çok referandum Doğu’da yapılmıştır. Belki de Batı kendi ürettiği kavramı bize ihraç etmiştir. 1979 İran Referandumu ile İran, İslam Cumhuriyeti olmuştur, 1982 ve 1987 Türkiye Referandumları ile 80 darbe anayasası şekillenmiş ve değiştirilmiştir, 2002 Pakistan Referandumu’nda Pervez Müşerref devlet başkanı olmuştur, 2004 Kıbrıs Referandumu ile Annan Planı oylanmış Kuzey tarafı evet derken Güney tarafı hayır demiştir, 2005 Irak Referandumu ile Irak Federasyon olma kararı almıştır. 2007 ve 2010 Türkiye Referandumları ile Cumhurbaşkanını halkın seçmesi ve Yargı kurumlarının yeniden şekillenmesi sağlanmıştır. 2011 Mısır Referandumu ile Mursi ve arkadaşlarının hazırladığı anayasa kabul edilmiştir. 2014 Kırım Referandumu ile de Kırım’ın Ukrayna’dan Rusya’ya geçişi sağlandı.

Galu Bela

Hani sorulur ya “Ne zamandan beri Müslümansın?” diye. Öğrenilmiş bir cevabımız vardır. “Galu bela”dan beri deriz. Nedir “Galu bela”? Araf suresi 172. ayette “Hani Rabbin ezelde âdemoğlunun zürriyetini almış onları kendilerine şahit tutarak “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” demişti. Onlar da Evet sen bizim Rabbimizsin demişlerdi. Böyle yapmamız kıyamet günü “biz bundan habersizdik” dememeniz içindi” şeklinde geçer. Bu ayetin mealiyle ilgili farklı tartışmalar olsa da oradaki cevabımız ile ilgili şüphe yoktur. İnsan, dünya hayatı boyunca farklı sorular ve sorunlarla karşılaşır onlara cevapları farklı olabilir, olmalıdır da ama kulluk konusunda yeniden sorguya çekildiğimizde “Evet, ben senin kulun olarak yaşadım Rabbim” diyebilenlerden olmak ümidiyle…

Sami Yaylalı'ın Yazısı.