Yusuf Korkmaz

Ebced ilmini öğrenmek ve bu konuyu teferruatlıca okumak isteyenler için bu bilgilere ulaşmak çok kolay. Neredeyse her kütüphanede ebcede dair çalışmalar bulunabilir.

Genellikle gaybî ilimlerden haber veren gizli bir hesaplama olarak düşündüğümüz Ebced, aslında bir alfabe düzeni. Alfabenin unutulmaması için kodlanmış kelimeler ve bu kelimelerdeki harflere karşılık gelen sayılardan ibaret olan Ebced, temel olarak dil bilgisi derslerinde gördüğümüz Fıstıkçı Şahap, P-Ç-T-K gibi kodlamaların bir benzeri. Arap harflerinin tertibi demek olan Ebced’in tarihi İslam kaynaklarında Hz. Adem aleyhisselama kadar götürülür. Ancak bu gün kullandığımız tertibin Emevi Halifesi Abdülmelik bin Mervan tarafından düzenlendiğini biliyoruz. Ebced tertibi bir kaç kelimeden müteşekkil olsa da bu kelimelerin ilkiyle anılır. Bu tertibi oluşturan kelimeler:

Ebced (د-ج-ب-ا) Hevvez (ز-و-ه) Huttî (ي-ط-ح) Kelemen (ن-م-ل-ك) Sa’fes (س-ف-ع-ص) Keraşet (ت-ش-ر-ق) Sehaz (ز-خ-س) Dazağ (ع-ظ-ض ) şeklinde sıralanır. Arapça harfler bu kelimelerin içerisine yerleştirilmiş ve böylece unutulmaması arzu edilmiş.

Kültürümüzde özellikle doğum, evlilik, savaş, ölüm gibi olayların ve saray, cami, türbe gibi çeşitli eserlerin tarihlenmesinde kullanılan ebced hesabı aynı zamanda doğan çocuklara isim vermek için de kullanıldı. Hicri 1290 yılında dünyaya gelen milli şairimiz Mehmet Akif Ersoy’un babası ebced ilmine meraklı bir zat idi. Oğlunun dünyaya geldiği tarihten yola çıkarak evladına bir isim koyma arzusuyla gerekli hesaplamaları yaptı. Yapılan hesap sonucunda 1290 yılının ebced karşılığı olan Ragıyf ismini çocuğuna verdi. Babasının vefatına kadar özellikle aile içerisinde Ragıyf ismiyle çağrılan milli şairimiz babasının vefatıyla yakın çevresinde Akif olarak anıldı.

EBCED’E ATFEDİLEN OLAĞANÜSTÜLÜĞÜN SIRRI

Harflerin ebcedle dizilişleri ve onlara verilen rakamlar birbirlerine uygun oluşundan yola çıkarak ebcedin İbranice ve Aramice’nin etkisiyle Arapça’ya geçtiği düşünülmektedir. Ebceddeki ilk altı kelimedeki harflerin Esmaül Hüsna’yı temsil ettiği düşünülüyor. Ayrıca tertipteki her harfin kainatı oluşturan dört unsura yani ateş, hava, su ve toprağa delil olduğu görüşü benimseniyor. Aynı zamanda kitaplarda, kitapta işlenen konudan bağımsız sayfaları numaralandırmak için uzun yıllar ebced kullanıldı. Bugün bizler de bunu farklı bir alfabe çeşidi olan Romen Rakamlarını kullanarak yapıyoruz.

Tarih boyunca ebced ile hesaplamalar yapıldı ve bu hesaplamalardan sonra yapılan mukayeselerde izahı güç şaşırtıcı benzerlikler ve eşitlikler ortaya çıktı. Mesela aynı ve yakın anlama gelen kelimelerin ebced hesabıyla karşılığı aynı sayıyı veriyor. Zebân ve dehân kelimelerinin karşılığı 60, ilim ve amel kelimelerinin karşılığı 140, tövbe ve peşîman kelimelerinin karşılığı 413. Allah ve hilal kelimelerinin karşılığı hepimizin malumu üzere 66’dır. Meseleyi Allah’a havale etmek manasında kullanılan “İşi 66’ya bağlamak” tabiri de buradan hareketle gelişti. Hatta bayrağımızdaki hilal, ebced karşılığı olarak aynı zamanda Allah’ı sembolize eder. Ebceddeki bu olağanüstülükler alimlerin ve halkın bu meseleye merak salarak bu işi bir ilme dönüştürmelerine sebep oldu. Böylece ebced risaleleri ve ebcedle ilgili çeşitli hesaplar yapan kocaman bir külliyat oluştu. Şairler söz oyunları için ebcedi kullanarak divanlarına kendilerince sırlar gizlediler. Tasavvuf ehli kendilerine emanet edilen sırları ebcedle gizleyip yeni nesillere aktardılar. Astronomi, astroloji ve mimari alanında oldukça yaygın kullanıldı. 

GENÇ'ın Yazısı.