Bu gelişme astronomi tarihinde bir dönüm noktası olarak yerini aldı ve tâbiri caizse yeni bir dönem başlamış oldu.

Bilim insanları Nisan ayının başında, 10 Nisan’da çok önemli bir duyuru yapacaklarını söylemişlerdi. Event Horizon (Olay Ufku) Teleskobu Projesi’nde çalışan araştırmacıların düzenleyecekleri basın toplantısında, bir kara deliğin ilk kez fotoğrafının sunulacağı tahmin ediliyordu.

Türkiye saati ile saat 16:00’da gerçekleştirilen basın toplantısında ilk olarak, Avrupa Araştırma Konseyi’nde çalışan Carlos Moedas söz aldı ve şu tarihi sözleri söyledi: “Einstein, keşfettiği şeyi hayal edemezdi… Bir adamın 100 yıl önce hayalini kurduğu şeyin görüntüsünü çekmek için, 40 farklı ülkeden insanlara ihtiyacınız oluyor. Bugün bizim için büyük bir gün.”

6.5 Milyar Güneş Kütlesine Sahip Bir Dev!

Evet beklenen oldu ve 200’ün üzerinde araştırmacının yer aldığı uluslararası bir araştırma grubu, ilk kez bir kara deliği doğrudan görüntülemeyi başardı. Kara delik, Dünya’ya yaklaşık 55 milyon ışık yılı uzaklıktaki M87 olarak adlandırılan bir gökadanın merkezinde yer alıyor. Gökadanın ismi dolayısıyla, M87* olarak adlandırılan kara deliğin görüntüsünü elde etmek için dört ayrı kıtadaki sekiz ayrı radyo teleskobun (radyo dalgalarına duyarlı teleskop) topladığı veriler bir araya getirilerek analiz edildi. Üretilen dört ayrı görüntüde de kara delik bir ışık halkası tarafından çevrelenmiş karanlık bir bölge olarak görülüyor.

M87’nin merkezindeki kara delik, Güneş’imizinkinin 6.5 milyar katı bir kütleye sahip!.. Olay ufku, yaklaşık 20 milyar kilometrelik bir çapa sahip; bu rakam, Plüton ile Güneş arasındaki uzaklığın üç katından daha fazlasına eşit. Ancak M87* kara deliği çok uzakta ve böylesi bir hedefi görmek için gereken inanılmaz mühendislik başarısı, 13.000 kilometrelik bir uzaklıktan 1 milimetre boyutundaki bir nesneyi gözlemlemeye çalışmaya benziyor.

Kara deliklerin varlığı genel görelilik kuramı tarafından tahmin edilmişti. Kara delikleri diğer gökcisimlerinden ayıran en önemli özellik, etraflarında bir olay ufku olmasıdır. Bir kez olay ufkunu geçerek kara deliğin içine düşen bir cismin bir daha olay ufkunun dışına çıkması mümkün değildir. Çünkü olay ufkunun içindeki kurtulma hızı (bir gökcisminin çekiminden kurtulmak için ulaşılması gereken hız) ışık hızından daha büyüktür. Işık hızından daha hızlı hareket etmek mümkün olmadığı için hiçbir şey bir kara deliğin çekiminden kurtulamaz.

Kara delikler, ışık yaymadıkları için doğrudan gözlemlenemezler. Ancak olay ufkunun dışındaki elektrik yüklü parçacıklar, kara deliğin çekiminin etkisiyle ivmelendiklerinde ışık yayarlar. Dolayısıyla yoğun madde bulutuyla çevrelenmiş bir kara deliğin ışık halesinin ortasında bir gölge gibi görünmesi beklenir.

İlk Kara Delik Fotoğrafının Hikâyesi

Bir kara deliği doğrudan görüntülemek çok zordur. Bugüne kadar herhangi bir kara deliği doğrudan görüntülemek mümkün olmamıştı. Yakın zamanlarda sonuçlanan çalışmanın başarıya ulaşmasının nedeniyse tek bir teleskop tarafından toplanan verilerin değil, yeryüzünün farklı bölgelerindeki çok sayıda teleskobun topladığı verilerin kullanılması.

Olay Ufku Teleskobu (EHT) olarak adlandırılan teleskoplar dizisi dört ayrı kıtadaki sekiz radyo teleskoptan oluşuyor. Birbirinden bağımsız biçimde çalışan teleskoplar gökcisimleri tarafından yayılan radyo dalgalarını algılıyorlar. Kara delikler gökyüzündeki diğer radyo dalgası kaynaklarıyla karşılaştırıldıklarında hem çok daha küçük hem de çok daha solgundurlar. Bu yüzden gökbilimciler kara deliği daha net “görebilmek” için kara delik ile Dünya arasındaki bulutların içinden geçebilen kısa boylu radyo dalgalarına odaklandılar.

Bir kara deliğin görüntüsünü elde edebilmek için açısal çözünürlüğün de çok yüksek olması gerekiyor. Bir teleskobun açısal çözünürlüğü antenin büyüklüğüyle birlikte artar. Ancak yeryüzündeki hiçbir teleskobun açısal çözünürlüğü bir kara deliği gözlemlemeye yetecek kadar yüksek değildir. Araştırmacıların farklı teleskoplar tarafından yapılan eş zamanlı gözlemlere yönelmesinin nedeni de tam olarak bu. Dört ayrı kıtadaki sekiz ayrı teleskop, eş zamanlı olarak uzayın aynı bölgesine odaklandıklarında, sanki çözünürlüğü Dünya büyüklüğündeki tek bir radyo teleskobun çözünürlüğüne denk bir teleskopmuş gibi çalışabiliyor. Böylece bir kara deliği gözlemlemeye yetecek açısal çözünürlüğe ulaşmak mümkün oluyor.

Araştırmacılar M87*’yi gözlemlemeye 5 Nisan 2017’de başlamış. Teleskopların bulunduğu bölgelerdeki hava durumu tahminlerine dayanılarak tüm teleskopların aynı anda M87*’yi gözlemleyebileceği dört tarih belirlenmiş. Her bir teleskop bu tarihlerde toplam bir milyon gigabaytlık veri toplamış. Daha sonra bu veriler bir araya getirilerek analiz edilmiş ve bu tarihi görüntü elde edilmiş. Bu gelişme astronomi tarihinde bir dönüm noktası olarak yerini aldı ve tâbiri caizse yeni bir dönem başlamış oldu.

Ramazan Hilâli 5 Mayıs’ta Gözlenecek

5 Mayıs akşamı yüzde 0.7’si aydınlanmış bir Ramazan hilâli gözlenecek ve hicrî olarak Ramazan Ayı başlayacak. Sabahları gündoğumundan önce doğu ufkunda kısa sürelerle gözlenebilecek olan Merkür oldukça parlak. Günler ilerledikçe Merkür’ün görülmesi zorlaşacak. Ay sonuna doğru Güneş’in doğusuna geçecek Merkür’ün yeniden görülebilmesi için gelecek ayı beklemek gerekecek. Ufkun üzerinde alçalmaya devam eden Venüs ise giderek daha kısa sürelerde sabahları doğu ufkunda gözlenebilir. Ayın sonuna doğru gözlem süresi kısalacak. Ayın başında günbatımında batı ufku üzerinde bulunan Mars’ın parlaklığı fazla değil. Günler ilerledikçe ufkun üzerinde alçalacak olan Mars, ayın son çeyreğinde günbatımından sonra iki saat kadar gökyüzünde kalacak. Jüpiter artık gece yarısından önce doğudan yükselecek ve gündoğumuna kadar parlak bir şekilde gökyüzünde kalacak. Gezegene gece yarısından sonra Satürn eşlik ediyor. Jüpiter, ayın son günlerinde günbatımından bir saat kadar sonra doğudan yükselecek. Gözlenebileceği süre yavaş yavaş artmaya devam eden Satürn’ün parlaklığı az da olsa artacak ve ayın başlarında gece yarısından yaklaşık bir saat sonra doğudan yükselecek. 23 Mayıs’ta Ay ile yakınlaşması görülmeye değer. Satürn ayın sonuna doğru gece yarısından önce doğacak ve sabaha kadar gökyüzünde olacak.

Kara Delik: Hiçbir madde veya radyasyonun kaçamayacağı kadar büyük kütleçekim alanına sahip gök cismi.

Tekillik: Yerçekimi alanının sonsuza yakın olarak ölçüldüğü yer.

Olay Ufku: Kara deliğin kütle çekiminden enerji ve maddenin kaçamadığı, tekilliğin etrafındaki sınır.

Muaz Erdem'ın Yazısı.