4 yaşında başlayan hüzünlü hayatı, 13 yaşında pederinin vefatıyla bir kat daha artmış fakat hüznüyle ömrünü eritmemiş, pek çok ilklere vesile olmuş ve pek çok hayrat yaptırmış bir hanımefendi…

Tesbit edilebilen 26.000 küsur vakfa sahip olan Osmanlı Devleti`nde, hanımların vakıflara katkısı azımsanmayacak kadar fazlaydı. Bu durum Osmanlı hanımlarının da mülk sahibi olabildiğini ve hanımların ekonomik alandaki söz haklarını göstermesi cihetinden de mühimdir.
 
Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan 30.000 vakıf belgesi içinde 2309 vakfın hanımlar tarafından kurulduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Osmanlı zamanında yapılmış olan 491 çeşmenin 128 tanesi yine hanımlar tarafından kurulan vakıflarca inşa edilmiştir. İstanbul`da hanımlar tarafından yaptırılan 71 adet de mektep bulunmaktadır.
 
Adile Sultan Kimdir?
 
1826 yılında İstanbul`da doğan Adile Sultan; Sultan 2. Mahmut ve zevcesi Zernigar Kadın`ın kızlarıdır. Annesinin genç yaşta vefat etmesinin üzerine Sultan 2. Mahmut`un zevcelerinden Hace Nevfidan Kadın bizzat onun talim ve terbiyesiyle alakadar olmuştur. İyi bir öğrenim görmüş ve Mehmet Ali Paşa ile de 1845 yılında izdivaç gerçekleştirmiştir. Bu izdivaçtan 4 çocukları dünyaya gelmiş fakat sadece küçük kızları Hayriye Hanım hayatta kalabilmiştir.
 
Kalbi Gibi Kesesi de Halka Açıktı…
 
Samiha Ayverdi tarafından "Kalbi gibi kesesi de halka açık, evliya huylu bir hanımdı" diye anlatılan Adile Sultan, ömür boyu kendisine ödenen maaşları ekseriya hayır işlerinde harcayarak pek çok vakıf ve hayratın sahibi olmuştur. 
 
Kendisinden "Abid, zahid, kerim, hayrat ve hasenat sahibi bir muhaddere-i muhtereme (muhaddere: örtülü müslüman kadını, muhtereme :hürmetli) idi " diye bahsedilmektedir. 
 
Fındıklı`daki sarayının meşayıh, hafızlar ve yetimler dârı olduğu İbnül Emin Mahmut Kemal İnal tarafından kaydedilen bilgiler arasındadır. 
 
Ayrıca Kandilli sırtlarındaki Adile Sultan Kasrı bizzat kendisi tarafından vefatından sonra kız mektebi olması için maarif vekaletine bağışlanmıştır. 
 
Bunlara ek olarak okul ve fukara evlerini tamir ettirmesi, kurumuş çeşmelere su getirtmesi, gelinlik kızlara çeyiz yapması halk arasında vefatından sonra dahi methedilip hayırla yad edilmesine vesile olmuştur. 
 
Ebebi Sanatlara Olan İlgisi
 
Adile Sultan`ın "Divan" isminde bir eseri bulunmakta olup, bu şahane eserinin Topkapı Sarayı, Millet Kütüphanesi ve İstanbul Üniversitesi kütüphanelerinde birer nüshası bulunmaktadır. Eserde münacat, naat, methiye, mersiye, gazel gibi manzumeler yer almaktadır.
 
Eserinde ayrıca tahassürname ve iftirakname bölümlerinde bilhassa hayatının elem ve keder safhalarını dile getirmiştir. 
 
Yüzün mir`at-ı kibriyadır ya rasulallah
Vücudun mazharı nuru hüdadır ya rasulallah
Kabul eyle onu aşkından azat eyleme bir an
Kapında Adile kemter gedadır ya rasulallah
 
(Kemter: günahkar - mir`at: ayna - hüda: Hz. Allah - geda: dilenci)
 
Okumayı ziyadesiyle seven Adile Sultan, Osmanlı Hanedanı içinde ciddi biçimde şiire meyleden ve "Divan" ı olan ilk ve tek hanım sultandır. 
 
1890 senesinde Kanuni Sultan Süleyman`a ait Divan-ı Muhibbi`nin Matbaa-i Osmaniye`de neşredilmesine vesile olmuş olup, bu durum aynı zamanda bir hanım sultanın edebi sanatlara gösterdiği ilk ve en büyük teveccühtü. 
 
Kendi Gibi Şiirleri de Zarifti…
 
Tabiatının mütevazılığı, zerafeti, mükemmel ahlakı ve düşünce yapısı şiirlerinde de vücut bulmuştur. 
 
Şiirlerinde; dünyanın geçiciliği, ahiret hayatı, nefis mücadelesi, ilahi aşk, Allah`ın rızasına uygun yaşamanın ve emirlerine uymanın gerekliliği gibi konulara değinmiştir.
 
Adile Sultan`ın en ilgi çekici yönü, Osmanlı hanedanında “divan” düzenleyen tek hanım olmasıdır. Bu durum, İslami çerçeve dahilinde hanımlara yeteneklerini kullanmaları yönünde örnek de teşkil etmiştir.
 
Bu mübarek hanım 1899 yılında fani hayata gözlerini yummuş ve Eyüp Sultan Camii`ne yakın Bostan İskelesi mevkiindeki türbeye, zevcinin yanına defnolunmuştur. Allah ondan razı olsun…
 
KAYNAKLAR
 
Ali Emiri (1334) Tarih ve Edebiyat Mecmuası- yıl 1
 
Samiha Ayverdi (2005) Bağ Bozumu -İstanbul - Kubbealtı Neşriyat

Asude Usluer Uğurlu'ın Yazısı.