İyi geçirilen bir uyku, iyi geçirilen bir uyanıklık anlamına geliyor. Dolayısıyla uyanık olduğumuz zamanları planladığımız gibi uyku zamanlarını da planlamamız, gündüzümüze de dikkat ettiğimiz kadar gecemize de dikkat etmemiz gerekiyor.

Ortalama olarak ömrümüzün üçte biri uykuda geçiyor. Gün içerisinde yaşadıklarımızdan kopabilmek, öğrendiklerimizi oturtabilmek, yarına güçlü ve güvenli bir şekilde uyanabilmek için uykuya oldukça dikkat etmemiz gerekiyor.

İyi geçirilen bir uyku, iyi geçirilen bir uyanıklık anlamına geliyor. Dolayısıyla uyanık olduğumuz zamanları planladığımız gibi uyku zamanlarını da planlamamız, gündüzümüze de dikkat ettiğimiz kadar gecemize de dikkat etmemiz gerekiyor. Elektrik ışığının bulunup yaygınlaştığı son 200 yılda geceler gündüze karıştı, uyku ve uyanıklık saatleri oldukça değişti. Günün doğması ya da batması artık ölçü olmaktan çıktı. İnsanlar düzenli olarak tükettikleri kahve, çay ve gazlı içecekler ve bilgisayar, TV ekranlarının ışıkları sayesinde vücutlarına direnerek daha uzun saatler uyanık kalmayı çoktan öğrendiler. Ancak vücudun kendi ritmine rağmen kazanılan bu alışkanlıklar uykusuzluk problemlerini de beraberinde getirdi. Bugün toplumun yaklaşık %90’ı hayatının bir döneminde uykusuzluk problemiyle karşılaşıyor. Üçte biri haftanın birkaç gecesini istediği gibi uyuyamadan geçiriyor. Her 100 kişiden en az beşi uykusunu alamadan uyanıyor ve birçoğu gün içerisinde uykusunun gelmesine engel olamıyor.

Bu noktada uyku hijyeni ile alakalı dikkat edilmesi gereken çok sayıda husus varsa da mutlaka göz önünde bulundurulması gereken bir diğer husus da uyku düzenidir. Çünkü düzenli olarak alınmayan uyku, uyku bozukluklarının temel sebeplerinden olmakla birlikte fiziksel, psikolojik ve sosyal anlamda çok sayıda problemi ve hastalığı beraberinde getirmektedir. Nitekim konuyla alakalı yapılan çalışmalar özellikle vardiyalı sistemde zaman zaman geceleri çalışan bireylerin uyku-uyanıklık döngüsünün değişmesi sonucu takip edecekleri bir uyku düzeni geliştiremedikleri için çok sayıda sorun yaşadıklarını göstermektedir. Vardiyalı sistemde gece de çalışmak zorunda kalan bireylerde hipertansiyon, diyabet ve diğer sağlık problemleri, gündüz düzenli çalışanlara göre daha sık görülmektedir.

Belirtilen bu fiziksel hastalıkların yanı sıra, pek çok psikiyatrik bozukluk ve sosyal yaşama uyumsuzluklarıyla ilgili sorunlar da oldukça sıktır. “Vardiyalı çalışanlarda yaygın olarak depresyon ve anksiyete bozuklukları tespit edilirken, uykululuk, yorgunluk, bellek ve konsantrasyon bozuklukları gibi bilişsel bozukluklar da bu psikopatolojilere eşlik etmektedir. Çoğu zaman depresyon ve kaygı bozuklukları gibi duygu durum bozuklukları ile uyku bozukluklarında birliktelik görülmektedir. Depresyon ve kaygı bozukluğunun yaygın olarak görülmesinin sebeplerinden en önemlisi, bireyin çalışma saatlerini sirkadyen sistemin dengeyi uyku yönünde değiştirdiği zaman diliminde; uyku saatlerini ise sirkadyen sistemin dengeyi uyanıklık yönünde değiştirdiği zaman dilimi içinde ayarlamasıdır. Biyolojik ritmin düzenlediği, ancak çalışma şartları sebebiyle uyku-uyanıklık döngüsünde oluşan bu bozulmalar, belirtilen psikopatolojiler açısından zemin hazırlamaktadırlar.” (Selvi ve ark., 2010)

Konuyla alakalı yapılan çalışmalar bu anlamda sürekli sıkıntı yaşamaları anlamında vardiyalı çalışanlar üzerinde yapılmış ve söz konusu sonuçlar bulunmuş. Aynı çalışmalar üniversite öğrencileri ve genç çalışanlar arasında yapılsa çok da bariz bir fark olmaz kanaatindeyim. Çünkü çok sayıda üniversite öğrencisi ve genç çalışan gece geç saatlere kadar ayakta kalmakta ve güne özellikle hafta sonlarında mümkün olduğu kadar geç başlamakta. Geç başlayan gün geç bitecek, geç başlayan gecenin uykusu da ister istemez bir sonraki güne sarkacaktır. Bu durumu da keyif kabul etse de vücut kabul etmeyecek, kısa vadede durumu tolere etse de uzun vadede hem fiziksel hem psikolojik hastalıklar kendilerini gösterecektir. Dolayısıyla günü gün, geceyi gece bilmek lazım; gecenin uyanıklığı gündüze, gündüzün uykusu geceye kâr etmiyor.

Kaynak: Selvi, Yavuz; Özdemir Güzel, Pınar; Özdemir, Osman; Aydın, Adem ve Beşiroğlu, Lütfullah (2010) Sağlık çalışanlarında vardiyalı çalışma sisteminin sebep olduğu genel ruhsal belirtiler ve yaşam kalitesi üzerine etkisi, Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2010;23:238-243

Mehmet Dinç'ın Yazısı.