Kültürden İrfana, bir son durak... İlginçliğini hâlâ muhafaza eden bir kitap. Cemil Meriç`in düşünce serüvenini bilmeyenler hemen öğrenmeye başlamalı bence. Onun düşünce serüveni aslında Türkiye tarihinin cumhuriyet serüveniyle çakışık seyretmiş. O yüzden Meriç “araftayım” demiyor, “araftayız” diyor. Nereden nereye gibi bir durum söz konusu. Her durağın kendine özel bir anlamı ve önemi var. Bunların kavranabilmesi ise önceki ve sonraki durakların bilinmesine bağlı. Aynı şekilde Bu Ülke, Umrandan Uygarlığa, Kırk Ambar ve onun diğer kitaplarının yerli yerince anlaşılması ve düşünce tarihimizdeki yerinin doğru tespit edilmesi yine son durağın, yani Kültürden İrfana’nın anlaşılmasına bağlı. Kültürden İrfana, kısaca Cemil Meriç’in o devasa fikir haritasının eksik parçası. C. Meriç`in bu kitabıyla ilgili söylediklerini aktarırsak sanırım eksik parçanın kıymeti anlaşılır: “Eserlerimin ‘kültür’ cildi, aşağı yukarı tamamlandı. Bundan sonra ‘irfan’ cildi başlayacak.” Eksik parçayı yerine koymadan haritanın bütününü göremeyeceğiz.

Kültürden İrfana sekiz bölüme ayrılmış. Her bölüm tek başına bir kitap olarak okunabilecek yetkinlikte. Bölümler arası bağlantılar sıkı. Birinci bölümde kültür, ideoloji, oryantalizm, sömürgecilik ve hümanizm gibi Batı kaynaklı kavramların çıkış noktaları, etkileri ve tarihsel dönüşümleri işlenmiş. İkinci bölümde Meriç, projektörünü İslam tarihi yazarlarına çeviriyor. Türkçe İslam tarihi kitap ve yazarlarını tenkit süzgecinden geçirerek bu konuda neler yapılması gerektiğine dair önerilerini sunuyor. Üçüncü bölümde okuyucusunun dikkatini İslam-medeniyet, İslam-Hıristiyanlık, İslam-Yahudilik, “İslam’ın basamakları” ve “İslam’ın dört çağına” odaklıyor. Bu bölüm kitabın merkezi konumunda duruyor. Dört, beş, altı, yedi ve sekizinci bölümlerde Türkiye açısından ilk iki bölümde işlediği konuları yeniden ve örnekler üzerinden ele almış. Değişik şair, mütefekkir ve ilim adamlarının eserlerini irdeleyerek ve onlara gençlerin nasıl yaklaşması gerektiğini alttan alta vererek. Bu konuda örnek teşkil edebilecek en mükemmel makalesi: Mehmet Akif-Tevfik Fikret tartışmasına son noktayı koyacak güçte olan “İki Düşman Kardeş”tir. Makalenin başlığı bile tartışmayı özetler mahiyette.

Cemil Meriç`in son iki eseri Işık Doğudan Gelir ve Kültürden İrfan’a okunduğunda onun nerede durduğu ve nereden nereye geldiğini anlamak kolaylaşıyor.

Kültürden İrfana, Cemil Meriç, İnsan Yayınları, İstanbul 1986.

Ali Düz'ın Yazısı.