Kamil Özgüven

“Mü`min; kendisine yapılmasını istemediği şeyi başkasına yapmayandır"

(Hadis-i Şerif)

Özünde, sosyal hayatta insan ilişkilerini karşılıklı nezaket ve fayda düzleminde düzenleyen ahlak ve görgü kuralları, internet ortamlarında da aynen geçerli. 

İnternet bir “dolaylı iletişim mecrası”. Ancak sanal yazılımlar ve mekanik donanımlar aracılığıyla da olsa, nihayetinde internet üzerinden iletişim kurduğumuz asli unsur; aynı bizim gibi bilgisayar başındaki insanlardan müteşekkil. Dolayısıyla; özünde, sosyal hayatta insan ilişkilerini karşılıklı nezaket ve fayda düzleminde düzenleyen ahlak ve görgü kuralları, internet ortamlarında da aynen geçerli. Bazı şekilsel farklarla doğal olarak... İşte bu kurallara; internet etiği yani: “Netiquette” deniyor. “Netiquette” kelimesi; iş hayatındaki görgü kurallarını tanımlamakta kullanılan “Etiquette” kelimesinin internete uyarlanmasından (net + etiquette) oluşmuş bir sözcük. Ve ifade ettiği kurallar da tıpkı sosyal yaşamdaki adab-ı muaşeret kuralları gibi -nispeten çok daha kısa bir süre içinde olsa da- zaman içinde oluşmuş ve çoğunluk tarafından genel kabul görmüş umdelerdir. En temel ilkesiyse: “Mümin kendine yapılmasını istemediği şeyi başkasına yapmayandır" hadis-i şerifinin işaret ettiği manaya uygun olarak: Arada bilgisayarlar da olsa, bir insan olarak biz karşımızdakinden ne bekliyorsak, karşımızdakinin de bizden onu beklediği gerçeğini aklımızdan çıkarmamamızdır.

GENEL İNTERNET ADABI

Ortama uygun hareket edin/yazın: Sosyal yaşamda olduğu gibi sanal hayatta da bulunduğunuz ortamın gereklerine uygun hareket etmeniz gerekir. E-posta, haber grubu, chat, forum gibi farklı internet ortamlarının genel kaideler dışında kendilerine özgü bazı kuralları da vardır. Örneğin magazin konulu bir forumda dilediğiniz söylentiyi tartışabilirken, bunu bir grafik forumunda yapmaya çalışmanız kabalık olarak algılanır.

Yüzüne karşı söyleyemeyeceklerinizi internetten de söylemeyin: Yapılan araştırmalar, Internet ortamında yazışan kişilerin, gerçek hayatta karşılaşınca farklı davranışlar sergileyebileceklerini göstermektedir. Karşınızdakine yazacaklarınızı “Acaba bunları yüzüne karşı da söyleyebilir miydim?” diye tekrar tekrar düşünerek yazın. Bazı konuları; utanma, heyecan, tutukluk vb. sebeplerle konuşmak yerine yazmak daha rahatlatıcı gelebilir. Karşınızdaki, kim olduğunuzu bildiği sürece bunda bir beis yoktur. Ancak bunu gizli ya da sahte bir kimliğin arkasına sığınarak yapıyorsanız zaten yazdıklarınız, arkasında durabileceğiniz mertçe sözler değildir.

Kişilik ve telif haklarına dikkat edin: Başta e-posta yoluyla göndereceğiniz metinler olmak üzere; insanların kişilik ve telif haklarını çiğneyen ifade dökümanlar kullanmamaya özen gösterin.

Başkalarının sistemlerine izinsiz girmeyin: Bu tıpkı birisinin evine izinsiz girmek gibidir. Ahlaki yönünü bir yana bıraksak bile yasalar karşısında da suçtur. Ve servis sağlayıcınızdan izinizin bulunması hiç de zor değildir. İnternet üzerinde bu tür işlerde kullanılabilecek kötü niyetli programlar bulsanız bile asla kullanmayın.

E-POSTA ADABI

Basit ve ciddi bir e-posta adresi edinin: Mümkünse ad ve soyadınızı içeren bir e-posta adresi kullanmayı tercih edin. Karmaşık, komik, tuhaf adresler kullanmaktan kaçının. “cilgin_sedat@ yahoo.com, asiginim@ gmail.com...” gibi bir adresten gönderdiğiniz iletinin ciddiye alınmayacağına emin olabilirsiniz. Ayrıca karşı tarafın adresinizi hatırlayabilmesini istiyorsanız sade bir mail adresi edinin. Örneğin; kamilo@ gencdergisi.com; kamil.o_94224@ gencdergisi.com’dan çok daha kolay hatırlanır bir adrestir. Bilhassa iş görüşmeleri için Hotmail, Yahoo vb. ücretsiz posta adresleri kullanmaktan kaçının.

Mesajlarınızı tümüyle büyük harflerle yazmayın: Bu internette bağırmak olarak algılanır. Kabalık sayılır. Ayrıca bu tip metinlerin okunması daha zordur.

Olur olmaz kısaltma kullanmayın: Resmi yazışmalarda SMS yazıyormuş gibi kısaltmalar kullanmayın. SMS tarzı kısaltmalar yalnızca yakın arkadaşlarınızla yazışıyorsanız normaldir.

Kısa yazın: Karşı taraftaki kişinin işleri; sizin uzun mesajlarınızı okumaya zaman tanıyamayacak kadar yoğun olabilir. Uzun yazmayın. Böylece hem kendinizin hem karşınızdakinin vaktini çalmamış olursunuz.

Paragraf kullanın: Mesajlarınızı uygun şekilde paragraflara ayırın. Bu; gözü rahatlatır, mesajınızın okunmasını kolaylaştırır.

Konu satırını mutlaka doldurun: Böylelikle karşınızdakine, mailinizin tamamını okumadan içeriği ve önemi hakkında fikir sahibi olma imkanı vermiş olursunuz. Konu satırı, istenmeyen e-postaları diğerlerinden ayırt etmek için önemli bir araçtır. Çok sayıda e-posta alan kullanıcılar konu satırına bakarak hangi mesajları öncelikle okuyacaklarına karar verirler. Ayrıca mesajları klasörlere ayırmak ve istenen mesajı bulmak için de gereklidir.

Uygun başlıklar kullanın: Mailim okunsun diye; içerikten bağımsız, daha dikkat çekici sahte başlıklar kullanmayın. Bu, zamanla sizden gelen gerçekten önemli maillerin bile dikkate alınmamasına yol açabilir.

Anlaşılır olun: Yüzyüze konuşmalarda; ses tonlaması, jest, mimik vb. yollarla; kullanılan kelimelere, kelimelerin sözlükteki anlamlarından çok daha farklı, çeşitli duygu ve anlamlar yüklenebilir. Yazışmalarda bu imkan kısıtlıdır. Bu sebeple internet yazışmalarında; geleneksel noktalama işaretlerinin yanı sıra “emotion”lar kullanılabilir. Ancak yine de resmi yazışmalarda “emotion” kullanılması biraz gayrı resmi/ciddi bir hava verdiği için çok sık kullanılması tavsiye edilmez.

Her mesajı başkalarına iletmeyin: Bazı kişiler kendilerine ulaşan ilginç, esprili e-postaları sürekli başkalarına forward eder. Ancak çok yakından tanımıyorsanız; iş arkadaşlarınıza ve müşterilerinize esprili mesajları göndermek uygun karşılanmayabilir. Ayrıca doğruluğundan emin olmadığınız veya duygu sömürüsü yapan haberleri de başkalarına göndermeyin.

Başkalarının adreslerini deşifre etmeyin: Gelen postaları başkasına iletirken (forward) ya da çoklu mail gönderirken size gelen postadaki yahut ana alıcı dışındaki kişilerin adlarını/adreslerini görünmeyecek şekilde düzenleyip öyle gönderin.

Dosya eklerini sıkıştırın: Dosya ekleriniz büyük boyutluysa Winzip gibi bir dosya sıkıştırma yazılımı kullanarak dosya boyutunu küçültün. Dosya eki sayısının üçü geçmemesine ve daha fazla dosya gönderilecekse ayrı e-postalar göndermeye dikkat edin.

İmza kullanın: İmza; gönderdiğiniz her mesajın sonuna eklenen birkaç satırlık otomatik bir metindir. Genellikle imza olarak iletişim bilgileri kullanılır. İmzayı olabildiğince kısa tutun ve yedi satırı aşmamaya özen gösterin.

Gereksiz metinleri kırpın: Eposta yoluyla karşılıklı uzun bir mesajlaşma söz konusu ise tüm önceki gereksiz yanıtları silerek mesajınızı kısaltın.

Kişisel görünümlü ticari mailler atmayın: E-posta yoluyla ürün tanıtımı yapmanız gerekiyorsa; postalarınızın “kimden” bölümüne ad&soyad gibi gönderdiğiniz mailin kişisel ileti olduğu izlenimini verecek ibareler yerine “bilgi, tanıtım, ürün vb.” ibareler yazın. Kişisel mail diye açtığı iletinin bir ürün tanıtım maili çıkması karşı tarafa çok sevimsiz gelecektir.

Dil ayarlarınızı doğru yapın: Dil ayarlarınızın doğru yapılmaması durumunda karşı taraf mesajlarınızı ne olduğu anlaşılmayan tuhaf karakterler olarak görüntüleyecektir.

Anti-virüs programı kullanın: Sisteminizde mutlaka bir anti-virüs programı kullanın. Bu sadece kendi güvenliğimiz için değil. Virüslü dosya göndererek başkalarının sistemini riske atmaya da hakkımız yok.

Bir Dahaki Sayıda: E-Görgü 2 / Haber grupları, forumlar, MSN ve telefonda görgü kuralları.

GENÇ'ın Yazısı.